၁.လံ၁်စီဆှံကၠိလိၣ်ထီၣ်ဖးထီၣ်အဂ့ၢ်
ကီၢ်ရၣ်ကၠ့ၣ်အပူၤအံၤ တၢ်သးခုကစီၣ် ဘၣ်တၢ်စးထီၣ်အီၤလၢ သရၣ်ဟါရံၣ် သးၦၢ်ဖဲ ၁၈၅၃ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. ပကီၢ်အံၤအပူၤ တၢ်ဆူးတၢ်ဆါလီၤဆီဒၣ်တၢ် တၢ်ညၣ်ဂိၢ်တမံၤ အါတုၤဒၣ်လဲ၁်ၦၤသ့ၦၤဘၣ်လၢ ကီၢ်အဂၤတဖၣ် ဟဲဝဲတဘူၣ်ညီညီဘၣ်. ပၦၤထံဖိကီၢ်ဖိတဖၣ်တခီ ၦၤသ့ၦၤဘၣ်စှၤဒိၣ်မးလီၤ.
ယွၤအဲၣ်ဒိး တၢ်မူထီၣ်လၢ ကီၢ်အံၤအပူၤကစီဒီအဃိ ၦၤအဲၣ်နီၢ်ကီၢ် တၢ်သး ခုကစီၣ်လၢ ကီၢ်အဂၤတဖၣ် တပျံၤတၢ်ဘၣ်ဒီး ဟဲမၤတၢ်လၢပကီၢ်ပူၤဃု၁် ဒီးပထံဖိ ကီၢ်ဖိတနီၤသတးဒီး ဖဲသရၣ်ဟါရံၣ်သးစၢ်ဒီး သရၣ်ချဲအစိၤ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အါထီၣ် တုၤ လၢအဖုနွံဆံညါဒီး ဘျၢထံခရံ၁်ဖိအနီၢ်ဂံၢ်ကအိၣ် ခံကထိဃၣ်ဃၣ်န့ၣ်လီၤ.
၁၉၄၂ နံၣ်အဘၢၣ်ကဝီၤ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်လီၤပြံလီၤပြါဘၣ်ဆၣ် တုၤ ၁၉၄၆ နံၣ် န့ၣ် တၢ်ဘၣ်လီၢ်ဘၣ်စးက့ၤ တဆံးတက့ၢ်န့ၣ်လီၤ. အဂၤတမံၤ လၢညါပမိၢ်လုပၢ်လၢ် အါတက့ၢ်စံးၦၤလၢ ‘‘ၦၤကးအ့က့ဖိ အမဲ၁်ဖ့ လီန့ၢ်ၦၤလၢ ယွၤဟဲက့ၤ’’ ဒီးကးတံ၁်ဃ၁်တြဲၤလီၤ. မ့မ့ၢ်တဘျီအံၤ အဝဲသ့ၣ်တနီၤ ဃ့ၦၤလၢၦၤကလဲၤ မၤတၢ်သးခုကစီၣ်လၢ အကျါလီၤ. တုၤတၢ်ဒုးတၢ်ယၤလၢ ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤဂၢၢ်ထီၣ်က့ၤတစဲးန့ၣ် ဒူသဝီကိးဖျၢၣ်ဒဲး ဃ့တၢ်မၢဖိန့ၣ်လီၤ. တဘျီအံၤ ပကီၢ်ဟ့ၣ်တၢ်မၢဖိတန့ၢ် ၦဲၤထီၣ်ၦဲၤထီလၢၤဘၣ်. ၁၉၆၈-၆၉ နံၣ်န့ၣ် တၢ်မၢဖိအိၣ်တုၤလၢ ၁၁၂ ဂၤ ယဘၣ်ဆၣ်တၢ်မၢဖိလိၣ်ဒံးဝဲလီၤ.
(၁) ကူးဘုအလီၢ်အိၣ်အါမး ၦၤမၤတၢ်ဖိအိၣ်စှၤ
ပထံပကီၢ် လိၣ်ဘၣ်တၢ်မၢဖိ ဒ်ပစံးတၢ်အသိး လိၣ်ဘၣ်ၦၤဖျိလံ၁်စီဆှံကၠိ န့ၣ် လီၤ. ၁၉၆၆ နံၣ် ဖဲထွးနံၣ်ကူန့ၣ် ပကီၢ်ခိၣ်နၢ်တဖၣ် ကတိၤလံ၁်စီဆှံကၠိအဂ့ၢ်န့ၣ် ယတၢ် လီၢ်တခီ ကပတံထီၣ်က့ၤ ဝ့ၢ်ရၣ်ကၠ့ၣ်တၢ်သူၣ်ထီၣ်ခံဖျၢၣ် ဘၣ်ဆၣ် သုးဃ့ပှ့ၤတနၢၣ် ဒီး တၢ်လၢ၁်ဘူၣ်လၢ၁်စ့ၤလၢ ကၠိသရၣ်ဒီး တၢ်အါမံၤအဂီၢ်တခီ အိၣ်အါမးအဃိ ကမံး တံ၁်ဟ့ၣ်တၢ်ပှ့ၤ တဘူၣ်ဘၣ်လီၤ.
အခါခဲအံၤ တၢ်မၢခိၣ် သရၣ်စီၤထူ (လၢၢ်ဒိၣ်) စံးဝဲ လံ၁်စီဆှံကၠိမ့ၢ်တအိၣ်န့ၣ် သါကျဲၤတၢ်လိၣ်လၢ တၢ်သးခုကစီၣ်အဂီၢ် တသ့ဘၣ်. သရၣ်စီၤထူ မ့ၢ်ၦၤသးဆူၣ်နီၢ်နီၢ် လၢကီၢ်ရၣ်ကၠ့ၣ် အတၢ်ဒိၣ်ထီၣ်အဂီၢ် တမံၤလၢ်လၢ်အဃိ အဝဲအိးထီၣ်လံ၁်စီဆှံကၠိ သၢ နွံဒီး သရၣ်ဟဲနရ့ၣ်ပါအီၣ်ဒီး အသကိးလၢ ဝဲၤလီၢ်ခၢၣ်သးခိၣ်နၢ်တနီၤ ဟဲသိၣ်လိတၢ် ဒီးတၢ်မၤလိစှၤနွံအံၤ ပကိးအီၤလၢ လံ၁်စီဆှံကၠိကျဲဖုၣ် (ဖြတ်လမ်း) န့ၣ်လီၤ.
(၂) တၢ်စှၤလီၤအဂၤတမံၤ မ့ၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ်အါထီၣ်
လၢညါပအိၣ်ဒီး မံးရှၢၣ်တီၤထီကၠိတဖျၢၣ် ပပ၁်ဃု၁်ဒီး ကၠိဒွဲလၢကၠိဖိအဖှီၣ် အယာ်တဖၣ် ကဟဲအိၣ်ဒီး ထီၣ်ဘၣ်ကၠိဒီး န့ၢ်ဘၣ်တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အဂီၢ်လီၤ. လၢ ခံဖဲ ၁၉၆၆ နံၣ် လါအ့]ဖ့ၣ် ၅ သီန့ၣ် ပဒိၣ်ဟံးက့ၤပကၠိဒီး မ့ၢ်တၢ်လီၤမၢ်ဖးဒိၣ်လၢ ပတၢ် သးခုကစီၣ်အဂီၢ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်နီၢ်နီၢ်တခီ ပကီၢ်အတၢ်ဝံတၢ်ႇိးလၢအမ့ၢ် သရၣ်တဖၣ် အဘူးအလဲန့ၣ် ပဒိၣ်ဝံစၢၤယိးစၢၤက့ၤၦၤအဃိ တၢ်အံၤကဲထီၣ်က့ၤ တၢ်ဆိၣ်ဂ့ၤလၢ ပကအိးထီၣ် ပကီၢ်လံ၁်စီဆှံကၠိဒီး ရၤလီၤဘၣ်ၦၤစိ၁်တၢ်သးခုကစီၣ်လၢ ပထံလီၢ်ကီၢ် ပူၤန့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဆၣ်ပအိၣ်ဒံးဒီး ပကၠိဒွဲလၢ တီၤကၠိဖိတဖၣ်အဂီၢ်လၢ ကန့ၢ်ဘၣ် လုၢ်ဂ့ၤ လၢ်ဝါဒီး တၢ်သးခုကစီၣ်အချံဒ်သိး ဖဲအဟးထီၣ်တီၤကၠိန့ၣ် ကညီကဘှါလၢကနု၁် လီၤ လံ၁်စီဆှံကၠိအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
အဃိပကီၢ်လံ၁်စီဆှံကၠိ အသဝံသပျီ၁်ဒီး ကဲထီၣ်အဂ့ၢ်ဒီး လိၣ်ထီၣ်ဖးထီၣ် အဂ့ၢ်န့ၣ် မ့ၢ်ဒၣ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်ခံမံၤအဃိ
က. ၦၤတၢ်မၢဖိလၢ ပကီၢ်လိၣ်အါမးအဃိ
ခ. ပဒိၣ်ဟံးန့ၢ် ပမံးရှၢၣ်တီၤထီကၠိဒီ လၢတီၤထီကၠိအလီၢ် ပကြၢးမၤၦဲၤက့ၤ အလီၢ်လၢ လံ၁်စီဆှံကၠိအဃိ
ပကီၢ်လံ၁်စီဆှံကၠိ လိၣ်ထီၣ်ဖးထီၣ်ဝဲလၢ ပကီၢ်ခိၣ်ကီၢ်နၢ်တဖၣ်အပူၤလီၤ.
၂.လံ၁်စီဆှံကၠိကဲထီၣ်အဂ့ၢ်
ဒ်ဆီဖိတဘ့ၣ် လိၣ်ထီၣ်လၢ ဆီဒံၣ်အပူၤဒီး တယံာ်ဘၣ်န့ၣ်ဆီဖိ ဟဲဖးထီၣ်ဝဲ အသိး ဒ်တၢ်ဂ့ၢ်ခံဘီလၢ အိၣ်ဖျါလၢအဖီခိၣ် လိၣ်ထီၣ်ဖးထီၣ်လၢ ပခိၣ်ပနၢ်တဖၣ်အပူၤ လၢလံ၁်စီဆှံကၠိ ကဘၣ်အိၣ်ထီၣ်ဝဲန့ၣ် တယံာ်ဘၣ်ဒီးလၢ ကစၢ်ယွၤအဘျုးအဃိ ပကီၢ်လံ၁်စီဆှံကၠိကဲထီၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.
(၁) ခိၣ်နၢ်လၢအသးဆူၣ်
လံ၁်စီဆှံကၠိကကဲထီၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ် ပကီၢ်တၢ်မၢခိၣ် လၢခံကဲထီၣ်က့ၤ ကီၢ်ၦၤနဲၣ် တၢ် သရၣ်စီၤထူမ့ၢ် ၦၤသးဆူၣ်နီၢ်နီၢ်လီၤ. သရၣ်စီၤထူ (ၦၤနဲၣ်တၢ်) ယကီၢ်တၢ်မၢခိၣ် သရၣ်လၢၢ်ဂ့ၤဖီဒီး တၢ်သးခုကစီၣ် ကမံးတံ၁်တဖၣ် ထံၣ်ဝဲလၢ အလီၢ်အိၣ်အမဲ၁်ညါ ခဝ့ရှၢၣ်အနဲၣ်ရွဲၣ် သရၣ်ဒိၣ်ဒီးကထၢၣ်ခဖြီးကၠီၣ်ဒွ့ ထံၣ်စၢၤၦၤလၢ အလီၢ်အိၣ်ဒီး အ ကတီၢ်ဘၣ်လံန့ၣ်လီၤ.
ခိၣ်နၢ်တဖၣ် အဲၣ်ဒိးဝဲလၢ လံ၁်စီဆှံကၠိ ကအိၣ်ထီၣ်ဆိဆိချ့ချ့လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ကီၢ်ပၢဆှၢတၢ်ကမံးတံ၁် အိၣ်ဖှိၣ်သကိးဝဲလၢ ဝ့ၢ်စွဲ ၁၉၆၉ နံၣ်ဒီးစံးဝဲ ပကီၢ်ကဘၣ်တူၢ် လိ၁် ၦၤကညီဘျၢထံခဝ့ရှၢၣ်ဖဲ ၁၉၆၉ နံၣ်ဒီး မ့ၢ်လၢတၢ်လၢ၁်ဘူၣ်လၢ၁်စ့ၤ အိၣ်အါမး အဃိ တၢ်တူၢ်လိ၁်ခဝ့ရှၢၣ်ဝံၤမး ပကဒုးအိၣ်ထီၣ်ပကီၢ် လံ၁်စီဆှံကၠိန့ၣ်လီၤ.
၁၉၆၉ နံၣ် တၢ်တူၢ်လိ၁် ၦၤကညီဘျၢထံခဝ့ရှၢၣ်ဝံၤဒီး ဖဲ ၁၉၇ဝ နံၣ် ယလါမၢ်ရှး ပကီၢ်တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်သကိးတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အခါ ၦၤလၢအလဲၤကျဲၤပ၁်တ့ၢ် တၢ်တဖၣ်လၢအမ့ၢ် သရၣ်စီၤထူ ယသရၣ်အီၣ်ဒ့ၣ်ည့ ယသရၣ်လၢၢ်ဂ့ၤဖီ, သရၣ်အီၣ်ဟ့ ဒီး သရၣ်ဧ့စြၤတဖၣ် ပ၁်ဖျါက့ၤ တၢ်အၢၣ်လီၤအပူၤကွံ၁်ဒီး တၢ်ဆှၢနု၁်အိၣ်ဝဲလၢ တၢ်ကဒုးအိၣ်ထီၣ် ကီၢ်လံ၁် စီဆှံကၠိဒီး ကမျၢၢ်ခဲလၢ၁် ဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သးဝဲအဃိ ပကီၢ်လံ၁်စီဆှံကၠိ အိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ဝဲ ဒၣ်န့ၣ်လီၤ.
(၂) လံ၁်စီဆှံကၠိအိးထီၣ်နံၤသီဒီးတၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲ
ဒ်တၢ်ဆှၢနု၁်လၢအဖီခိၣ် ဘၣ်တၢ်ပ၁်ဂၢၢ်ပ၁်ကျၢၤအသိး ဖဲ ၁၉၇၀ နံၣ် လါယူၤ (၁)သီ ယပကီၢ်လံ၁်စီဆှံကၠိ ဘၣ်တၢ်အိးထီၣ်အီၤလီၤ. လံ၁်စီဆှံကၠိ အလီၢ်အကျဲတခီ မ့ၢ်ဝဲ ဘျုးဒိၣ်လူၢ် ဝ့ၢ်လၢၢ်ဒိၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်သိၣ်လိအလီၢ်တခီ လံ၁်စီဆှံကၠိ တၢ်သူၣ်ထီၣ် လီၤဆီတအိၣ်ဘၣ်. မ့မ့ၢ်လံ၁်စီဆှံကၠိ ဟံးန့ၢ်သူဝဲ ကီၢ်ဘျီၣ်ရိဖှိၣ်ဒီး သိၣ်လိတၢ်လၢ အပူၤန့ၣ်လီၤ.
၃.မံၤတဖျၢၣ်ဘၣ်တဖျၢၣ်လၢ အမၤလၤကပီၤယွၤခီဖျိ ပကီၢ်လံ၁်စီဆှံကၠိ
(၁) သရၣ်သးၦၢ်စီၤဒိၣ်
ကိးနံၣ်ဒဲးလၢ ဆၣ်မု၁်ပၢၤကရူၢ်အဂီၢ် မၤန့ၢ်တၢ်မၢဖိလၢ အ့ၣ်စ့ၣ်ဒီး ကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ်လံ၁်စီဆှံကၠိအအိၣ်လီၤ. ဘၣ်တဘျီ လါမ့ၤဟိမံးရှၢၣ်ကတီၢ် ဟဲလၢကမၤန့ၢ်တၢ်မၢ ဖိဘၣ်ဆၣ် တမၤန့ၢ်ဝဲနီတဂၤဘၣ်အဃိ အသးဘၣ်ဒိအိၣ်ဒီး မဲ၁်ထံမဲ၁်နိဒီးစံးထီၣ်ဝဲ ယမ့ၢ်ပအိၣ်ဒီး ပကၠိဒၣ်ဝဲတဖျၢၣ်လၢ ကဟ့ၣ်ထီၣ်န့ၢ်ၦၤ တၢ်မၢဖိန့ၣ် တသ့ဘၣ်ဧါ. ဘၣ် ဃးဒီးတၢ်ဂ့ၢ်အံၤ သရၣ်စီၤထူ (လၢၢ်ဒိၣ်) ဒီးခဝ့ရှၢၣ်နဲၣ်ရွဲၣ် သရၣ်ဒိၣ်ခဖြီးကၠီၣ်ဒွ့ကတိၤ သကိးဝဲဒီး အစၢဟဲထီၣ်ဝဲလၢ ၁၉၇ဝ နံၣ်န့ၣ် တၢ်ကအိးထီၣ်ကီၢ်ဆီထံးလံ၁်စီဆှံကၠိ လီၤ.
(၂) သရၣ်စီၤထူ
ကၠိကအိၣ်ထီၣ်အဂီၢ်မ့ၢ်ဂ့ၤ ယတၢ်ကမၤန့ၢ် သရၣ်သိၣ်လိတၢ်မ့ၢ်ဂ့ၤ ဒီးကၠိအတၢ် လိၣ်အဂုၤအဂၤ ခဲလၢ၁်ခဲဆ့န့ၣ် သရၣ်စီၤထူဂု၁်ကျဲးစၢး မၤလၢၦဲၤဝဲတုၤလၢ ကၠိတဖျၢၣ် အံၤအက့ၢ်အဂီၢ် အိၣ်ဖျါထီၣ်ဝဲတစုလီၤ.
၄. ကၠိခိၣ်ဒီးကၠိသရၣ်သမါလၢစိၤတစိၤဘၣ်တစိၤ
က.ကၠိခိၣ်လၢစိၤတစိၤဘၣ်တစိၤ
(၁) သရၣ်ဒိၣ်အီၣ်ဟ့
ကၠိခိၣ်အဆိကတၢၢ်မ့ၢ်ဝဲ သရၣ်ဒိၣ်အီၣ်ဟ့လီၤ. မၤတၢ်န့ၢ် ခံနံၣ်ဒီး ကီၢ်ကျဲးစၢး ကရၢလိၣ်ဘၣ် အီၤလၢကကဲထီၣ်အနဲၣ်ရွဲၣ်အဃိ အဝဲဘၣ်ပ၁်တ့ၢ်ကၠိ အတၢ်မၤဒီး ကဲ ထီၣ်ကီၢ်ကျဲးစၢးကရၢ အနဲၣ်ရွဲၣ်လီၤ. တုၤမ့ၢ်ကျဲးစၢး ကရၢအနဲၣ်ရွဲၣ်အိၣ်ထီၣ်လံဒီး အဝဲ ကဲက့ၤလံ၁်စီဆှံကၠိသရၣ် လၢ၁်ဆၢလၢ၁်ကတီၢ်တုၤလၢ အသံတစုလီၤ. အဝဲမၤတၢ်ဖဲ ကၠိအံၤ ၁၉၇ဝ-၁၉၇၂ ,၁ ၉၈၈-၂ဝဝ၉ တုၤလၢ အသံန့ၣ်လီၤ.
(၂) သရၣ်ဒိၣ်လၢၢ်ဂ့ၤဖီ
ကၠိခိၣ်ခံဂၤတဂၤမ့ၢ် သရၣ်ဒိၣ်လၢၢ်ဂ့ၤဖီလီၤ. မၤတၢ်စးထီၣ် ၁၉၇၂ တုၤ ၁၉၈၈ ဝံၤ က့ၤမၤက့ၤတၢ်လၢ ကီၢ်ဟီကတးလံ၁်စီဆှံကၠိလီၤ.
(၃) သရၣ်ဒိၣ်ဒံးကစၢၣ်အီၣ်
ကၠိခိၣ်သၢဂၤတဂၤ မ့ၢ်သရၣ်ဒိၣ်ဒံးကစၢၣ်အီၣ်လီၤ. အဝဲသိၣ်လိတၢ် စးထီၣ် လၢ ၁၉၇ဝ တုၤလၢ ၂ဝ၁၁ လီၤ. လၢတၢ်ဘၢၣ်စၢၤ ကဲထီၣ်ကၠိခိၣ်ဖဲ ၁၉၈၈-၁၉၉၁ , ၁၉၉၃-၂ဝဝ၃ နံၣ်.
(၄) သရၣ်မုၣ်ဖဲသွဲထူ
သရၣ်မုၣ်အံၤ ကဲထီၣ် ကၠိခိၣ်ဖဲထံကီၢ်မၤအၢမၤနးတၢ်အဆၢ ကတီၢ်လီၤဆီဒၣ်တၢ်, တၢ်ဘၣ်ပျံၤဘၣ်ဖုး အိၣ်လၢ ပိ၁်ခွါတဖၣ်အဂီၢ်လီၤ. အဝဲသိၣ်လိတၢ်ဖဲ ၁၉၈၆- ၁၉၉၁ ယကဲကၠိခိၣ်ဖဲ ၁၉၉၁-၁၉၉၂ နံၣ်ဝံၤ လဲၤထီၣ်မၤလိကဒီးတၢ်လီၤ.
(၅) သရၣ်ဒိၣ်ဟူဆၢ
ကၠိခိၣ်လၢ အဆၢကတီၢ်ခဲအံၤမ့ၢ် သရၣ်ဒိၣ်ဟူဆၢလီၤ. ဖျိထီၣ် B.Th ဝံၤဟဲ က့ၤ သိၣ်လိတၢ်ဖဲ ၁၉၉၈-၁၉၉၉ နံၣ်ဝံၤ လဲၤထီၣ်မၤလိကဒီးM.Div, ဖျိထီၣ်ဝံၤ ဟဲ က့ၤနု၁်လီၤက့ၤဆူကၠိ ဒ်ကၠိခိၣ်တဂၤအသိးဖဲ ၂ဝဝ၃ တုၤ ၂ဝ၂ဝ နံၣ်န့ၣ်လီၤ.
(၅) သရၣ်ဒီးကထၢၣ်လုၢ်ဒိၣ်
ကၠိခိၣ် သရၣ်ဒီးကထၢၣ်လုၢ်ဒိၣ် (၂ဝ၂၁ - တုၤခဲအံၤ)
သရၣ်ဒီးကထၢၣ်လုၢ်ဒိၣ်
ကၠိခိၣ်
ကီၢ်ဆီထံးလံ၁်စီဆှံကၠိ
